Autismeweek 2021

Autisme & bewegen

Deze eerste week van april is traditioneel de week van autisme, met op 2 april ‘Wereldautismedag’. Dit jaar vraagt het NVA (Nederlandse Vereniging voor Autisme) tijdens deze week speciaal aandacht voor de positieve gezondheidseffecten van bewegen, ook voor mensen met autisme. Gezien mijn affiniteit met en expertise op het gebied van autisme én met bewegen en gezonde leefstijl, wil ik hier ook graag aandacht aan schenken.

Bewegen heeft behalve op onze fysieke gezondheid, ook een positief effect op onze executieve functies, zoals het nemen van initiatief, plannen en je impulsen beheersen. Dit is bij mensen met autisme vaak minder goed of vertraagd ontwikkeld. Bewegen kan in de vorm van sport en spel, maar ook een gewone wandeling is al goed voor de mentale gezondheid. En in deze tijd van veel thuis zitten en extra stress is dat natuurlijk extra belangrijk. Tijdens het wandelen kun je bovendien meteen van de andere positieve effecten van de natuur profiteren, win-win dus.

Autisme een ‘punt’? Een beetje…

Naast aandacht voor de positieve effecten van bewegen stelt de NVA de vraag hoe het in 2021 is om autisme te hebben, is het nog steeds een ‘punt’ anno nu?

Persoonlijk denk ik dat gelukkig steeds meer mensen weten wat autisme is en dat mensen met autisme steeds meer geaccepteerd worden en betekenisvol meedoen in onze maatschappij (het thema van de week van de psychiatrie vorige week!). Dit is natuurlijk een positieve ontwikkeling, want onbekend maakt onbemind en dus hoe meer bekendheid er ontstaat, des te minder onbegrip, oordelen en uitsluiting.

Echter, parallel aan zo’n ontwikkeling zie je ook helaas een ‘schaduwtrend’ ontstaan. Opeens weet iedereen wat autisme is, wordt er te pas en te onpas geroepen dat iets of iemand ‘autistisch is’ en hoe je daar dan mee om moet gaan. Een andere vorm van onbegrip en (voor)oordelen dus, vaak veel te kort door te bocht. ‘Iedereen is wel een beetje autistisch’ hoor ik wel eens. Nou nee! En daar doe je iemand met autisme ook echt tekort mee. Wel kun je bepaalde kenmerken bij jezelf of een ander herkennen, zoals detailgerichtheid of perfectionisme, moeite met veranderingen, rigiditeit, prikkelgevoeligheid of bijvoorbeeld moeite met sociale contacten aangaan of onderhouden. Dit herkennen is niet zo gek, want het zijn gewone menselijke eigenschappen die inderdaad iedereen in meer of mindere mate kan hebben. Maar dat maakt je niet meteen autistisch.

Autisme, of beter gezegd ‘een autisme spectrum stoornis’ (ASS) is een psychiatrische diagnose die gesteld wordt als je aanzienlijk last hebt van meerdere kenmerken uit 2 domeinen, die op verschillende levensgebieden (zoals werk, sociale relaties of vrije tijd) leiden tot problemen. Deze domeinen zijn ‘tekorten in sociale communicatie en interactie’ en ‘beperkte zich herhalende gedragspatronen, interesses en activiteiten’, waaronder ook de zintuiglijke over- of ondergevoeligheid valt. De kenmerken zijn aangeboren en dus al vanaf de vroegste kindertijd aanwezig (al worden ze misschien pas later onderkend) en blijvend. Voorheen werden er nog verschillende subtypes onderscheiden, zoals ‘klassiek autisme’, ‘Asperger’ en ‘PDD-NOS’, maar dit valt nu allemaal binnen hetzelfde spectrum. Behalve de autismekenmerken spelen natuurlijk ook andere factoren een rol bij de mate waarin iemand er last van heeft of hoe het zich uit, zoals je karakter, opgedane ervaringen, je leervermogen, de omgeving waarin je opgroeit en natuurlijk hoe mensen met je omgaan. Autisme kan dus bij verschillende mensen heel verschillend ‘uitzien’ en enkel de diagnose zegt dus niks over de persoon in kwestie. En 1 autistisch kenmerk is dus nog geen autisme…

Teveel prikkels…

Iets waar veel mensen met een autismespectrumstoornis vaak last van hebben, is een andere verwerking van prikkels. Dit kan zijn een overgevoeligheid voor prikkels, waardoor mensen overspoeld kunnen raken door alles wat ze zien, horen, voelen, proeven of van binnen opmerken. Echter, het kan ook een ondergevoeligheid of bijzondere fixatie voor zintuiglijke prikkels zijn, waardoor ze bijvoorbeeld signalen als kou, honger of pijn niet of te laat opmerken. Een combinatie van overreageren op de ene soort prikkel en niet reageren op een andere bestaat ook, evenals verschillende manieren om ermee om te gaan.

Overgevoeligheid voor prikkels is trouwens niet specifiek voor mensen met autisme. Het komt ook bij verschillende andere aandoeningen voor, zoals bij niet-aangeboren hersenletsel, dementie, migraine, ADHD, PTSS of bijvoorbeeld burn-out. En als je een keer een nacht slecht geslapen hebt en moe bent, is je hoofd ook sneller ‘vol’ en kun je minder prikkels verdragen dan normaal. Mindfulness of meditatie kan dan helpen.

Tijdens een mindfulness of meditatieoefening richt je de aandacht heel bewust op 1 punt. Dit kan je ademhaling zijn, je lichaam, je gedachten of bijvoorbeeld de geluiden om je heen. Of je verschuift je focus langs verschillende aspecten. Door te focussen sluit je andere prikkels min of meer buiten en kan de ervaring (de last) veranderen. Dit geeft iets meer rust en kan je bovendien helpen meer bewust te worden van bepaalde signalen van je lichaam, die je vertellen hoe het met je gaat en wat je nodig hebt. Uiteindelijk kun je zo ook leren beter voor jezelf te zorgen en meer verbinding te ervaren met jezelf, het moment (‘hier en nu’) én in het contact met de ander. Vaak merken mensen ook meer ontspanning op tijdens of na dergelijke oefeningen, hetgeen geen doel op zich is, maar wel een mooi bijeffect kan zijn.

Er zijn zoals gezegd tal van oefeningen en je kunt het haast niet fout doen. Het makkelijkst begin je met een korte oefening waarbij je focust op 1 aspect. Als je afgeleid raakt, is dat niet erg. Merk het op en richt je aandacht opnieuw. Oefening baart kunst. Als je dit vaker oefent, zal het steeds makkelijker worden om te focussen en je helpen om rust te vinden in je hoofd. Voor voorbeelden, zie de vele apps, websites en podcasts die je op weg kunnen helpen met begeleide meditaties. Veel oefeningen lenen zich ook prima om buiten te doen, terwijl je geniet van het voorjaarszonnetje en de natuur. Dan heb je meteen ook de gezonde beweging en buitenlucht te pakken.

AutiTOP

Tijdens deze autismeweek wil ik natuurlijk niet alleen aandacht richten op de klachten en beperkingen die mensen kunnen ervaren met autisme. Deze zijn er natuurlijk wel, zonder lijden of disfunctioneren is er niet eens een ‘stoornis’, maar dat is niet het enige. Autisme brengt ook een aantal voordelen met zich mee, positieve eigenschappen en bijzondere talenten. Mis ik er nog? Dan laat het me weten en vul de lijst aan! Er is nooit genoeg positiviteit. Al wil ik hiermee de last niet bagatelliseren of ontkennen, noch ‘mensen met autisme’ over één kam scheren (excuseer mijn uitdrukking: allemaal als hetzelfde beschrijven).

• Mensen met autisme zijn vaak eerlijk en oprecht.
• Indien hen iets interesseert, kunnen ze zich juist sterk concentreren.
• Ze hebben vaak veel kennis van bepaalde onderwerpen of interesses.
• Mensen met autismespectrumstoornissen zijn vaak sterk in het naleven van regels en afspraken, waardoor ze ook betrouwbaar en loyaal zijn.
• Door hun ASS hebben ze vaak buitengewone organisatorische vaardigheden en kunnen ze goed planmatig en stapsgewijs werken.
• Mensen met ASS hebben vaak een sterk uitstekend visueel geheugen.
• Ze zijn vaak erg opmerkzaam met een scherp oog voor details.
• Ze zijn vaak leergierig en duiken ergens helemaal in.
• Ze hebben een talent voor technische zaken, analytisch denken, problemen oplossen.
• Ze werken meestal nauwkeurig en zijn heel consequent.
• Door hun ‘anders’ denken en informatie verwerken kunnen ze heel creatief zijn en out-of-the-box denken.
• Ze zijn vaak resultaatgericht en stellen zich verantwoordelijk op.
• Al dan niet bewust kunnen ze ook ontzettend grappig zijn, doordat ze taal anders gebruiken en begrijpen en heel ‘droge’ humor hebben!
• In extremere gevallen kunnen mensen met ASS ook bijzonder uitblinken in een bepaalde vaardigheid of talent, hetgeen een grote inspiratiebron vormt voor films en series als ‘Rain man’ en ‘The Good Doctor’.

Ik hAUT van jou

Tot slot wil ik ook graag even stilstaan bij de impact van autismespectrumstoornissen (ASS) op relaties. Een van de kenmerken van autisme is zoals gezegd ‘problemen in sociale communicatie en interactie’. Dit kan al lastig zijn in dagelijkse sociale situaties, maar natuurlijk vooral zijn weerslag heeft op vriendschappen en relaties. Sommige mensen met ASS hebben een vrij uitgebreid sociaal netwerk, bestaande uit familie, vrienden, mensen met gedeelde interesses en hobby’s. Sommigen leven juist een heel teruggetrokken bestaan en vinden het moeilijk om contacten aan te gaan en te onderhouden of hebben er zelfs geen behoefte (meer) aan. Er zijn mensen die nog nooit een relatie hebben gehad, mensen met ASS die liever LATten en zo tijd voor zichzelf en voor elkaar verdelen en mensen met autisme die een heel gezin hebben, met alle uitdagingen die daarbij horen. Zoals gezegd, de verschillen zijn groot, en de lijdensdruk vaak helaas ook.

Voor partners van mensen met autisme is de last vaak ook aanzienlijk. Signalen over hoe ze zich voelen en wat hun behoefte is, worden onvoldoende opgepikt of verkeerd begrepen. Communicatie verloopt moeizaam en ze moeten opletten met vaag, abstract of figuurlijk taalgebruik. En vanwege de gevoeligheid en beperkingen van hun partner, willen ze diegene ook vaak ontzien, waardoor meer dagelijkse taken op hun bordje komen en uitjes en sociale afspraken worden afgezegd of aangepast. Leven met ASS is vaak niet makkelijk, leven met een partner met ASS daarom ook niet. Dit vraagt extra aandacht voor de relatie, om elkaar en elkaars liefdestaal goed te (blijven) begrijpen en samen verbinding, ontspanning, plezier en intimiteit te (blijven) ervaren. Gelukkig is er de grote trouw, eerlijkheid en loyaliteit als positieve kanten van ASS in relaties.

Coaching mogelijkheden

Als natuur- of wandelcoach met specifieke expertise op het gebied van autisme kan ik jou helpen het meeste uit je wandeling te halen. Behalve aan beweging voor je mentale gezondheid en executief functioneren, kun je in natuur coaching ook werken aan het verminderen van je prikkelgevoeligheid en stressklachten, het verbeteren van sociale en communicatieve vaardigheden en het omgaan met veranderingen. Balans leren vinden tussen in- en ontspanning en samen oefenen met mindfulness en meditatie kan natuurlijk ook. En het (her)ontdekken van je positieve eigenschappen en talenten en deze leren inzetten voor jouw persoonlijke groei.

Ook kan ik jou als partner, familielid of goede vriend(in) van iemand met ASS begeleiden. Vaak zijn enkele sessies met uitleg, concrete tips en handvatten voor jullie communicatie en onderlinge omgang én voor goede zelfzorg al voldoende.

Ik hoop met deze blog deze week een klein beetje bij te dragen aan de kennis over (omgaan met) autisme. Daarbij wil ik graag het begrip en respect vergroten voor hen die er last van hebben, zoals iedereen dat verdient. Heb je nog vragen, opmerkingen of aanvullingen, dan reageer gerust hieronder of neem contact op. Natuurlijk ook als je behoefte hebt aan een extra steuntje in de rug of samen aan de slag wilt!